Nawrót w uzależnieniu: jak reagować i czy oznacza porażkę terapii?

Powrót do używania po okresie trzeźwości to jedno z najtrudniejszych doświadczeń zarówno dla osoby uzależnionej, jak i jej bliskich. Po miesiącach lub nawet latach abstynencji, wysiłku włożonego w terapię i odbudowę życia, nawrót może wydawać się katastrofą i dowodem na to, że wszystko było na nic. Jednak współczesne podejście do leczenia uzależnień traktuje nawroty nie jako porażkę, ale jako naturalny element procesu zdrowienia – podobnie jak w przypadku innych chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca czy nadciśnienie, gdzie okresy lepszej i gorszej kontroli nad chorobą są częścią długoterminowego zarządzania nią. Kluczowe jest zrozumienie mechanizmów prowadzących do nawrotu oraz wiedza, jak skutecznie reagować, aby jak najszybciej powrócić na ścieżkę wyzdrowienia.

Różnica między potknięciem a pełnym nawrotem

Specjaliści rozróżniają lapse (potknięcie) i relapse (pełny nawrót). Potknięcie to jednorazowe, krótkotrwałe użycie substancji, po którym osoba szybko wraca do trzeźwości, uznając to za błąd i aktywizując strategie zapobiegania dalszemu używaniu. Pełny nawrót to powrót do regularnego używania przez dłuższy okres, często z towarzyszącym zaniechaniem działań wspierających trzeźwość, takich jak udział w grupach wsparcia czy terapii. Potknięcie nie musi prowadzić do pełnego nawrotu, jeśli osoba szybko podejmie działania zaradcze. Niestety, często towarzyszy mu poczucie wstydu, porażki i efekt „co tam, już zepsułem”, który prowadzi do kontynuowania używania. Dlatego tak ważne jest, aby zarówno osoba w trzeźwości, jak i jej otoczenie, traktowały potknięcie jako sygnał ostrzegawczy wymagający interwencji, a nie jako definitywną porażkę.

Czynniki ryzyka i mechanizmy prowadzące do nawrotu

Nawroty rzadko są impulsywne – zazwyczaj poprzedza je proces emocjonalny i mentalny trwający dni lub tygodnie. Najczęstsze czynniki ryzyka to nietraktowany stres i trudne emocje, takie jak gniew, smutek czy samotność, z którymi osoba nie radzi sobie bez substancji. Izolacja społeczna i zaniechanie uczestnictwa w grupach wsparcia czy terapii zwiększają ryzyko. Nadmierna pewność siebie po okresie trzeźwości, myślenie „teraz już sobie poradzę, mogę kontrolować używanie”, to szczególnie zdradliwy mechanizm. Ekspozycja na sytuacje wysokiego ryzyka – spotkania ze starymi znajomymi używającymi, miejsca związane z piciem czy używaniem, niewłaściwe relacje romantyczne – również stanowi zagrożenie. W ośrodku leczenia uzależnień pacjenci uczą się rozpoznawać swoje indywidualne czynniki ryzyka i wypracowują strategie radzenia sobie z nimi, ale w rzeczywistości życia codziennego stosowanie tych narzędzi wymaga ciągłej czujności i zaangażowania.

Jak reagować na nawrót – dla osoby uzależnionej i rodziny

Jeśli dojdzie do potknięcia lub nawrotu, najważniejsze jest szybkie działanie. Osoba uzależniona powinna natychmiast skontaktować się ze swoim sponsorem w grupie AA/NA, terapeutą lub zaufanym członkiem grupy wsparcia. Uczciwe przyznanie się do błędu, bez usprawiedliwień czy minimalizowania, jest pierwszym krokiem. Warto przeanalizować co doprowadziło do nawrotu – jakie były sygnały ostrzegawcze, jakie emocje towarzyszyły decyzji o użyciu, co można było zrobić inaczej. Może być konieczny powrót do intensywniejszej formy wsparcia – zwiększenie częstotliwości spotkań z terapeutą, codzienne uczestnictwo w grupach wsparcia lub nawet ponowny pobyt w ośrodku leczenia uzależnień w Warszawie lub innym mieście. Rodzina powinna unikać karania, oskarżania czy postawy „a nie mówiłem”, które tylko pogłębiają wstyd i oddalają osobę od pomocy. Zamiast tego, konstruktywne wsparcie i jasne komunikowanie granic – „kocham cię, ale nie będę tolerował używania w domu” – pomagają w powrocie do zdrowienia.

Zapobieganie nawrotom – plan długoterminowy

Najlepszą strategią jest proaktywne zapobieganie nawrotom poprzez systematyczne działania wspierające trzeźwość. Regularne uczestnictwo w grupach samopomocowych, kontynuacja terapii ambulatoryjnej, budowanie zdrowej sieci wsparcia społecznego, rozwijanie hobby i zainteresowań niezwiązanych z używaniem, dbałość o zdrowie fizyczne poprzez regularną aktywność i odpowiednie odżywianie – to wszystko elementy solidnego fundamentu trzeźwości. Równie ważna jest praca nad zdrowiem psychicznym – leczenie współistniejących zaburzeń, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe, uczenie się zdrowych mechanizmów radzenia sobie ze stresem. Pisemny plan zapobiegania nawrotom, który zawiera listę sygnałów ostrzegawczych, strategie radzenia sobie oraz osoby kontaktowe w sytuacjach kryzysowych, może być niezwykle pomocny. Trzeźwość to proces na całe życie, wymagający codziennego zaangażowania, ale z odpowiednimi narzędziami i wsparciem jest w pełni osiągalna.

Artykuł sponsorowany